گزیدهای از مباحث مطرح شده در پنجمین جلسه از قسمت دوم مباحث «تنها مسیر» استاد پناهیان
فریبکاری ذاتی نفس انسان، یکی از عوامل پنهان کردن خواستههای بد پشت خواستههای خوب است
در بحث مبارزه با هوای نفس پنهان باید در نظر بگیریم که یکی از عوامل پنهان شدن خواستههای بد و هوسهای ما پشت سر خواستههای دیگرِ ما-که ممکن است به ظاهر خواستههای خوبی باشند- این زرنگبازی و فریبکاری نفس، در ذات انسان وجود دارد. آدم ذاتاً موجودی است که میخواهد زرنگی کند و اگر نفس خودش را رها کند، دوست دارد سر همه را کلاه بگذارد، حتی سر خودش را هم کلاه میگذارد، و این به خاطر نفس مکّار اوست. به جز اولیاء خدا، همه یک بهرهای از این زرنگبازی را دارند. این زرنگبازی باعث میشود انسان بدیهای خود را مخفی کند.
انسان چون دوست دارد پیش خودش و دیگران، به عنوان یک آدم خوب شناخته شود، بدیهای خودش را ندیده میگیرد و پنهان میکند یا اینکه بدیهای خود را انکار میکند و آنها را به صورتهای مختلف توجیه میکند. حتی بدیهای خود از چشم خودش هم پنهان میکند. اگر انسان بدیهایش را از خودش هم پنهان کند، میشود «متکبر» و اگر بدیهای خود را پیش دیگران پنهان کند میشود «ریاکار».
انکار کردن عیوب و بدیهای نفس، زرنگی نیست/ زرنگی این است که عیوب نفس خودمان را درِ خانۀ خدا اقرار کنیم
این زرنگبازیهای که آدم دارد، به او لطمه میزند و او را عقب نگه میدارد. فرض کنید یک پمپ بنزینی باشد که به خاطر پاکیزگی هوای شهر، هر خودرویی که در حال بنزین زدن است، در همانجا معاینه فنی (تست تنظیم موتور) را هم به صورت رایگان انجام دهد و اگر ایرادی داشت یک کارتی به راننده بدهد تا هر موقع خواست به تعمیرگاه ویژه مراجعه کند و به صورت رایگان خودروی خود را تعمیر کند. اگر کسی از این شرایط استفاده نکند و با اینکه خودروی او ایراد فنی دارد، آن ایراد را انکار کند و بعد فکر کند که زرنگبازی کرده است، آیا سر خودش را کلاه نگذاشته است؟ چون او دارد به خودش ضرر میرساند.
انکار کردن عیوب نفس زرنگی نیست، زرنگی این است که برویم به درگاه خداوند و عیوب نفس خودمان را اقرار کنیم و از خداوند بخواهیم این عیوب را درمان کند. کسی که درِ خانۀ خداوند، به گناهان و بدیهای خودش اعتراف نمیکند، در واقع دارد بدیهای خودش را از خودش هم پنهان میکند. انسان گاهی اوقات زرنگبازی در میآورد یا برای اینکه به نتیجۀ خوب بودنهایش برسد عجله میکند و یا از روی غرور و تکبر، عیوب و بدیهای خود را پنهان میکند و نمیگذارد موتور وجودش تعمیر شود. این انسان واقعاً بیچاره و مصیبتزده است و باید به حال این انسان گریه کرد. امام سجاد(ع) در دعای ابوحمزه علت گریه خود را همین مساله بیان میفرماید: چرا گریه نکنم؟ گریه میکنم به خاطر اینکه من وضعی برای خودم درست کردهام که اگر در این وضع از دنیا بروم چه کار کنم... (فَمَنْ یَکُونُ أَسْوَءَ حَالًا مِنِّی إِنْ أَنَا نُقِلْتُ عَلَى مِثْلِ حَالِی إِلَى قَبْرِی لَمْ أُمَهِّدْهُ لِرَقْدَتِی وَ لَمْ أَفْرُشْهُ بِالْعَمَلِ الصَّالِحِ لِضَجْعَتِی وَ مَا لِی لَا أَبْکِی وَ مَا أَدْرِی إِلَى مَا یَکُونُ مَصِیرِی وَ أَرَى نَفْسِی تُخَادِعُنِی؛ مصباح المتهجد/2/591)
آدم برای کسی که مظلوم است گریه میکند و یکی از کسانی که باید برایش گریه کرد، خودش است، یعنی باید به حال خودش گریه کند. بعضیها در مناجاتها و توبههای خودشان اصرار دارند خدا را راضی کنند ولی به حال خودشان گریه نمیکنند. البته همین هم خوب است ولی خداوند آن وقتی بندهاش را بیشتر تحویل میگیرد که بنشیند و به حال خودش گریه کند و اعتراف کند که خودش را ضایع و تباه کرده است. در مناجات شعبانیه میخوانیم: «خدایا من عمر خودم را در بی توجهی نسبت به تو فنا کردم و ایام جوانی خود را در دوری از تو سپری کردم؛ وَ قَدْ افْنَیْتُ عُمْرِی فِی شَرَهِ السَّهْوِ عَنْکَ وَ أَبلَیْتُ شَبابِی فِی سَکْرَةِ التَّباعُدِ مِنْک»(اقبال الاعمال/2/686)
بعضیها شهوت پنهان خود را پشت مسلمانی کردنشان مخفی میکنند/ امان از آدمهای مذهبیای که هوای نفس پنهان دارند و اهل گریه و توبه نیستند
یکی از گیرهای اساسی و مهمی که بسیاری از ما داریم «هوای نفس پنهان» یا «شهوت پنهان» است. اینکه کسی شهوت پنهان خود را پشت سر مسلمانی کردن خودش مخفی کند، خیلی بد و خطرناک است. امان از انسانهای متدینی که خودشان را نساختهاند و هوای نفس پنهان دارند و بدیهای خود را انکار کرده یا توجیه میکنند. چون اینها عیوب پنهان خود را با آب دعا و توبه شستشو نمیدهند و اهل گریه و توبه و اعتراف به گناه نیستند. اگر انسان این اعتراف به بدیها را پیش خودش انجام ندهد، کمکم بدیهایش روی هم تلانبار میشود و تبدیل به بیماریهای لاعلاج روحی میشود. حالا اگر این شخص، در مجموعۀ بچهمذهبیها باشد، همۀ این بدیها و عیوب تلانبارشدۀ خود را با پوشش دینی، توجیه خواهد کرد و این خیلی خطرناک است.
یکی از دلایل ضعف جامعۀ اسلامی و گروه مسلمانان همین است که بعضیها فقط از نظر عقیدتی مؤمن بشوند و از نظر هویت دینی جزء گروه مسلمانان و گروه اهلبیتیها محسوب شوند و اهل نماز و قرآن هم بشوند، اما به همین اکتفا کنند و دیگر هیچ زحمتی برای خودسازی و مبارزه با نفس نکشند. خدا اینها را ضعیف میکند. آن وقت همینها مینشینند و میگویند: «ما مسلمانها ضعیف هستیم و کفار مدام دارند به ما ظلم میکنند»! در حالی که خود اینها اصلاً روی خودشان کار نکردهاند و قوی نشدهاند که بتوانند جلوی این ظلمها را بگیرند؛ فقط آمدهاند عضو گروه مؤمنان و مسلمانها شدهاند. باطل که توان ضربه زدن به مؤمنین را ندارد، باطل کجا و ضربه به مؤمنین کجا؟ در حقیقت این ضربهها کار خود خداست که به وسیلۀ یک یا چند گروه ضعیف باطل صورت میگیرد، به این دلیل که گروه مؤمنان حاضر نشدهاند برای مبارزه با نفس خودشان زحمت بکشند و به همین که عضو گروه مؤمنان باشند، بسنده کردهاند؛ این ضربهها برای بیدار کردن و هشیار کردن مؤمنان است.
شهوت پنهان برای امت اسلامی بسیار مهلک بوده و یکی از دلایل ریزشهاست
شهوت پنهان برای امت اسلامی بسیار مهلک و خطرناک است و یکی از دلایل ریزشها نیز همین است. بعضیها را میبینید که قبلاً آدم خوبی بودهاند اما بعداً سقوط میکنند، چون شهوت پنهان داشتهاند. به عنوان مثال، زبیر با وجود سوابق خوبی که داشت اما به خاطر یک شهوت پنهان(حسادت پنهان) سقوط کرد. او در جریان یک مأموریتی که در زمان رسول خدا(ص) داشت یک حسادتی در قلبش نسبت به علی(ع) ایجاد شد و آن را پنهان کرد تا اینکه در اثر همان حسادت پنهان سقوط کرد. (موسوعۀ التاریخ الاسلامی، یوسفی غروی/ج4/ص620)
مهمترین راه برای رهایی از شهوات پنهان اعتراف مکرر به آنها درِ خانۀ خداست/ ما نیاز به یک نوع صداقت عمیق داریم تا دچار شهوت پنهان نشویم
کسی که دچار شهوت پنهان است و میخواهد خودش را نجات دهد، باید با اعتراف مکرر به گناه و ضعفهای و عیوب خودش به درگاه خداوند متعال، خودش را نجات دهد؛ این مهمترین راه برای رهایی از شهوات پنهان است.
علت شهوت پنهان، زرنگبازی و فریبکاری نفس انسان است، به حدی که گاهی نمیخواهد پیش خداوند به این شهوات اعتراف پنهان کند و گاهی نمیخواهد پیش خودش به آنها اعتراف کند. این نکته خیلی مهم است که ما نیاز به یک نوع صداقت عمیق داریم تا دچار شهوت پنهان نشویم و الا انسان موجود توجیهگری است و میخواهد زرنگبازی در بیاورد و سر خودش و دیگران را کلاه بگذارد و این اختصاص به افراد مذهبی هم ندارد، غیرمذهبیها و کافران هم اینگونه هستند. همه باید روی خودشان کار کنند تا بدیهای پنهان نداشته باشند؛ البته نمیگوییم کسی نباید بدی داشته باشد، بلکه میگوییم کسی نباید بدی پنهان داشته باشد، یعنی بدیهای خود را پنهان نکند و انکار نکند و پیش خودش و در خانۀ خدا به آنها اقرار کند.